Một nghiên cứu kéo dài suốt 10 năm tại Trung tâm Nghiên cứu Tâm lý Trẻ em Hoa Kỳ – theo dõi hơn 2.000 gia đình – đã đưa ra một kết luận đáng suy ngẫm: một số hành vi tưởng như vô hại trong đời sống hàng ngày của cha mẹ có thể khiến chỉ số IQ của trẻ giảm từ 15 đến 20%.

Đáng lo ngại hơn, những hành vi này lại rất phổ biến và thường xuyên bị bỏ qua. Dưới đây là 3 sai lầm điển hình mà các chuyên gia cảnh báo đang âm thầm cản trở sự phát triển trí tuệ của trẻ:

1. Quát mắng, dùng lời lẽ tiêu cực với con

Một nghiên cứu của nhóm giáo sư Teicher (Đại học Harvard) phát hiện: những đứa trẻ thường xuyên bị quát tháo có sự kết nối yếu hơn giữa vùng Wernicke (chịu trách nhiệm tiếp nhận ngôn ngữ) và thùy trán trước – nơi xử lý thông tin.

Tiếp tục vào năm 2011, nhóm nghiên cứu chỉ ra rằng việc bị “tấn công bằng lời nói” khiến trẻ tăng 14% khối lượng chất xám tại vùng thái dương trái – điều tưởng chừng là tích cực, nhưng thực tế lại là dấu hiệu phát triển lệch lạc.

Hệ quả: trẻ bị mắng thường xuyên dễ gặp khó khăn trong việc hiểu và diễn đạt, giảm khả năng ghi nhớ, tư duy kém, và về lâu dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến chỉ số IQ.

Không ít cha mẹ từng thốt lên: “Sao nói mãi mà con không hiểu?”, rồi mất kiên nhẫn mà lớn tiếng. Nhưng khi bị la mắng, não bộ của trẻ rơi vào trạng thái “đóng băng” bởi cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, bất an – khiến trẻ càng thêm lúng túng và kém tập trung.

Theo thời gian, những tổn thương này khiến trẻ mất tự tin, phản xạ chậm và rơi vào vòng luẩn quẩn bị đánh giá là "kém thông minh", đúng như những lời mắng mỏ các em từng nghe.

2. Dán nhãn tiêu cực, phủ định con trẻ

Những câu nói như:

  • “Con làm gì cũng hỏng việc”

  • “Sao mà con ngốc thế?”

  • “Đồ vô dụng”
    … tuy xuất phát từ lúc nóng giận, nhưng lại để lại hậu quả lâu dài.

Tâm lý học gọi đây là “lời tiên tri tự hoàn thành” – khi trẻ bị gán nhãn tiêu cực đủ nhiều, chúng sẽ bắt đầu tin rằng mình thực sự “vô dụng”. Niềm tin đó khiến trẻ thu mình lại, không dám thử sức, sợ mắc lỗi và dần đánh mất bản lĩnh cá nhân.

Một người dùng trên diễn đàn Zhihu từng viết: “Những đứa trẻ bị phủ định từ nhỏ lớn lên sẽ thấy việc gì cũng vô vọng, chẳng thể làm tới nơi tới chốn.”

Việc phủ nhận liên tục không chỉ kìm hãm trí thông minh, mà còn bóp nghẹt khả năng phát triển nhân cách và kỹ năng sống của trẻ.

3. Để con sa vào “niềm vui rác”

Một sai lầm khó nhận thấy nhưng phổ biến hiện nay là để trẻ sử dụng quá nhiều các phương tiện giải trí nhanh, dễ gây nghiện như mạng xã hội, trò chơi điện tử hay video ngắn.

Dù mang lại cảm giác thoải mái tức thì, các loại “niềm vui rác” này lại khiến trẻ dần mất khả năng tập trung, kém tư duy và suy giảm năng lực học hỏi. Đặc biệt, trong giai đoạn tiểu học – thời kỳ vàng để phát triển não bộ – nếu trẻ bị chi phối bởi các hoạt động giải trí này, thói quen suy nghĩ sâu, học hỏi và sáng tạo sẽ mai một dần.

Về lâu dài, trẻ trở nên uể oải với việc học, mất định hướng và đánh mất niềm vui khám phá tri thức.

Cha mẹ cần làm gì để đồng hành đúng cách?

Để nuôi dưỡng trí thông minh bền vững cho trẻ, các chuyên gia khuyến nghị cha mẹ nên hướng đến việc xây dựng “tư duy phát triển” – giúp trẻ tin rằng mình có thể cải thiện và giỏi hơn nhờ vào nỗ lực, thay vì tin rằng “mình chỉ có thế”.

  • Khen ngợi vì sự cố gắng, không chỉ vì thành tích.
    Thay vì “Con giỏi quá vì được 10 điểm”, hãy nói: “Mẹ thấy con đã rất chăm chỉ và kiên trì.”

  • Khi trẻ chưa làm được, hãy động viên thay vì phủ định.
    Nói: “Chưa làm được, mình thử cách khác nhé”, sẽ hiệu quả hơn rất nhiều so với “Con không làm được gì cả”.

  • Kiên nhẫn và lắng nghe.
    Lời la mắng có thể khiến trẻ im lặng vì sợ, nhưng sự yêu thương và hướng dẫn sẽ giúp trẻ phát triển tư duy và cảm xúc.

Trí thông minh của trẻ không chỉ là kết quả của yếu tố di truyền, mà còn được nuôi dưỡng mỗi ngày từ ánh mắt thấu hiểu, lời nói động viên và cách cha mẹ đồng hành.

Chỉ cần thay đổi một chút trong cách ứng xử, cha mẹ đã có thể mở ra cả một chân trời mới cho tương lai của con.

Vì trẻ không “kém thông minh” – các em chỉ đang chờ được dẫn dắt đúng cách.

Thái Minh