Trung Quốc hậu “Made in China 2025”: Tái thiết tham vọng công nghiệp trong thời đại mới

Nếu MIC25 từng nhắm tới 10 ngành công nghiệp mũi nhọn, thì hiện nay, tầm nhìn của Bắc Kinh đã vượt ra ngoài phạm vi ban đầu, trải rộng trên nhiều lĩnh vực – từ công nghệ lõi đến các ngành truyền thống – nhằm xây dựng một nền công nghiệp có sức đề kháng cao và bền vững trước biến động địa chính trị.

MIC25: Bàn đạp để chuyển mình

Sáng kiến MIC25 từng là bước ngoặt giúp Trung Quốc chuyển từ vai trò “công xưởng thế giới giá rẻ” sang cường quốc công nghệ. Quốc gia này đã vươn lên dẫn đầu trong các lĩnh vực như xe điện, thiết bị đường sắt và hệ thống năng lượng. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào công nghệ phương Tây – đặc biệt trong hàng không, công nghệ sinh học và IT tiên tiến – vẫn là điểm yếu.

Dù vậy, tác động tích cực của MIC25 là không thể phủ nhận: từ năm 2000 đến 2022, tỷ lệ hàng hóa Trung Quốc phụ thuộc vào nhập khẩu từ Mỹ/EU đã giảm một nửa, trong khi phương Tây lại ngày càng dựa vào hàng Trung Quốc.

Trước làn sóng căng thẳng địa chính trị gia tăng, Bắc Kinh tiếp tục đẩy mạnh chiến lược công nghiệp hóa. Mười lĩnh vực trọng điểm của MIC25 được tích hợp vào Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021–2025), nhưng với tầm nhìn lớn hơn – đảm bảo tự chủ chiến lược và giữ vững vai trò trung tâm của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ mục tiêu “dọc” sang chiến lược “ngang”

Nếu MIC25 đặt trọng tâm vào một số lĩnh vực cụ thể, thì hướng đi hiện tại của Bắc Kinh lại mang tính bao trùm hơn, với một chính sách công nghiệp “ngang” – áp dụng đồng thời cho nhiều ngành và công nghệ khác nhau.

Theo nhận định của Alexander Brown và Max J. Zenglein – hai chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator (MERICS, Berlin), Bắc Kinh đang tính toán lại chiến lược: thay vì chỉ nâng cấp một vài ngành mũi nhọn, Trung Quốc muốn hiện đại hóa toàn bộ hệ sinh thái sản xuất. Các công nghệ như 5G, AI và công nghệ xanh được xem là nền tảng giúp cải thiện năng suất trên diện rộng.

Mục tiêu của chiến lược mới không dừng lại ở việc “đuổi kịp” các quốc gia tiên tiến, mà là từng bước “chi phối” cuộc chơi toàn cầu. Cải tiến trong cơ sở hạ tầng, vật liệu mới, công nghệ sinh học và hệ điều hành bản địa đang được kỳ vọng tạo ra bước nhảy vọt về hiệu quả và an ninh kinh tế.

“Hiện đại hóa kiểu Trung Quốc” – Trụ cột tư tưởng

Khái niệm “hiện đại hóa kiểu Trung Quốc” do Chủ tịch Tập Cận Bình đề xướng là nền tảng tư tưởng cho hướng đi này. Kể từ năm 2023, thuật ngữ “lực lượng sản xuất mới” liên tục được đưa vào các văn kiện quan trọng – cho thấy sự ưu tiên của Trung Quốc đối với các lĩnh vực công nghệ tương lai như điện toán lượng tử và sản xuất tiên tiến.

Hội nghị Trung ương 3 của Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 2024 đã dành sự quan tâm đặc biệt cho những chủ đề này, qua đó phác thảo lộ trình dài hạn cho quá trình hiện đại hóa kinh tế dựa trên công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Thách thức từ thực tiễn

Dù định hướng rõ ràng và có tầm nhìn dài hạn, Trung Quốc cũng đang đối mặt với không ít thách thức trong quá trình hiện thực hóa tham vọng công nghiệp.

Một trong những sáng kiến tiêu biểu – chương trình “Những người khổng lồ nhỏ” (Little Giants) – nhằm hỗ trợ khoảng 15.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa có tiềm năng đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, mức độ đầu tư công lớn đặt ra nguy cơ lãng phí nguồn lực và tạo áp lực lên hệ thống tài chính.

Bên cạnh đó, mô hình phát triển dựa vào Nhà nước có thể ảnh hưởng đến tâm lý tiêu dùng và làm suy yếu niềm tin của khu vực tư nhân. Việc chuyển trọng tâm từ tiêu dùng sang công nghiệp khiến động lực chi tiêu của người dân giảm sút – trong khi tầng lớp trung lưu vốn là lực đẩy cho nền kinh tế nội địa.

Trên bình diện quốc tế, mô hình sản xuất định hướng xuất khẩu đang gây ra phản ứng mạnh mẽ. Thặng dư thương mại lớn với cả các nước phát triển và mới nổi, cộng với sự cạnh tranh quyết liệt trong các ngành công nghệ xanh và AI, đang thúc đẩy phương Tây siết chặt biện pháp bảo hộ và thúc đẩy xu hướng “đảo chuỗi cung ứng”.

Tương lai: Đặt cược vào công nghệ

Theo giới phân tích, Trung Quốc đang đặt toàn bộ “ván bài” tăng trưởng vào công nghệ – thay vì tiêu dùng như các mô hình truyền thống. Thành công hay thất bại của chiến lược này sẽ không chỉ phụ thuộc vào năng lực đổi mới công nghệ, mà còn ở khả năng duy trì cân bằng giữa kế hoạch hóa trung ương và cơ chế thị trường – trong một thế giới đang ngày càng phân cực.

Trung Quốc hậu MIC25 đang mở ra một chương mới – nơi mục tiêu không chỉ là sản xuất nhiều hơn, mà là kiểm soát cao hơn, sâu hơn và bền vững hơn toàn bộ chuỗi giá trị công nghiệp toàn cầu.

TH