Mục tiêu ban đầu của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) là tạo điều kiện thuận lợi hơn cho thương mại trong khu vực châu Á, đặc biệt là cho các doanh nghiệp châu Á. Hiệp định quy mô lớn này, với bộ quy tắc dài hơn 500 trang và hàng nghìn trang cam kết riêng của từng quốc gia đã mang lại những cơ hội mới nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại châu Á.

Dù các thành viên RCEP đều là những cường quốc xuất khẩu, phần lớn sản phẩm cuối cùng lại được xuất ra ngoài khu vực, đặc biệt là sang Mỹ hoặc châu Âu, nhưng RCEP đã làm thay đổi mô hình thương mại truyền thống: phát triển thương mại trong châu Á cho châu Á.

Lợi ích kinh tế từ RCEP đến từ nhiều yếu tố khác nhau. Theo bà Deborah Elms, Giám đốc điều hành Trung tâm Thương mại châu Á tại Singapore, dù châu Á đã có nhiều hiệp định thương mại, nhưng có các cam kết chồng chéo và không đồng nhất.

Các công ty phải tốn rất nhiều công sức để xác định xem họ được hưởng lợi gì khi giao thương giữa hai thị trường bất kỳ trong khu vực. Các quy tắc và thủ tục giữa các hiệp định thường khác nhau, gây khó khăn trong việc áp dụng.

Bà Deborah Elms chỉ ra, đây là lần đầu tiên một số nền kinh tế lớn nhất thế giới được kết nối thông qua một hiệp định thương mại. Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đã có các cam kết mới với nhau về giảm thuế và mở cửa thị trường trên nhiều lĩnh vực.

Các thành viên RCEP đã mất 8 năm để xây dựng hàng loạt cam kết trong các lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ, chính sách cạnh tranh, thương mại điện tử, hải quan và tạo thuận lợi thương mại, cùng nhiều nội dung khác.

Bà Deborah Elms nhận định nhiều cam kết trong hiệp định được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích kinh tế quan trọng cho các doanh nghiệp trong khu vực. Ví dụ, thuế quan sẽ giảm đối với hầu hết các sản phẩm khi vào phần lớn các thị trường, và một tỷ lệ đáng ngạc nhiên trong số này sẽ được xóa bỏ hoàn toàn khi hiệp định có hiệu lực.

Bên cạnh đó, RCEP sở hữu một yếu tố kỹ thuật then chốt rất có lợi cho các doanh nghiệp, đó là áp dụng một quy tắc xuất xứ chung cho toàn khu vực châu Á. Nói cách khác, sản phẩm được sản xuất đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo RCEP có thể được xuất sang cả 15 thị trường mà không cần thay đổi nhà cung cấp, nguyên vật liệu, linh kiện hay phụ tùng.

Cụ thể, nếu không có RCEP, một công ty Nhật Bản sẽ không được hưởng ưu đãi thuế khi xuất máy sang Trung Quốc hay Hàn Quốc vì không có hiệp định thương mại giữa các nước này. Nếu muốn bán sang thị trường ASEAN, công ty sẽ phải đảm bảo máy có đủ linh kiện từ Nhật Bản và ASEAN, trừ khi xuất sang Singapore hoặc Việt Nam, nơi có thể áp dụng quy tắc xuất xứ theo Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Nếu doanh nghiệp muốn xuất sang Australia, họ sẽ phải tuân thủ quy tắc của hiệp định song phương hiện có hoặc chuyển sang CPTPP. Còn nếu xuất khẩu sang New Zealand thì phải dùng CPTPP vì Nhật chưa có hiệp định song phương nào với nước này.

Có thể thấy, nhờ RCEP, các doanh nghiệp có thể thiết kế sản phẩm theo quy tắc RCEP và xuất sang 14 thị trường còn lại mà không cần thiết kế lại hay thay đổi quy trình sản xuất. Thêm vào đó, các doanh nghiệp chỉ cần một giấy chứng nhận xuất xứ duy nhất, thay vì phải xử lý hàng chục loại biểu mẫu khác nhau.

Châu Á trước đây thường hạn chế thương mại dịch vụ, nhưng RCEP bao gồm một loạt các cam kết sẽ dần dỡ bỏ các rào cản này, cho phép các công ty trong khu vực cung cấp dịch vụ, từ thiết kế đồ họa đến xử lý nghiệp vụ văn phòng, kỹ thuật và giáo dục một cách thuận tiện hơn.

Các điều khoản về đầu tư cũng rất quan trọng và có phạm vi rộng, khuyến khích làn sóng đầu tư trực tiếp vẫn đang góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cho nhiều nước trong khu vực.

Các chương khác trong hiệp định mang lại lợi ích trong những lĩnh vực then chốt như bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ, hay thương mại điện tử.

Phần lớn nội dung trong RCEP có tính ràng buộc pháp lý, và các nước thành viên RCEP đã đồng ý thành lập một ban thư ký để hỗ trợ triển khai và điều chỉnh hiệp định trong tương lai.

Cuối cùng, RCEP còn có ý nghĩa vượt ra ngoài các điều khoản của hiệp định, thỏa thuận này bao gồm các cuộc họp thường xuyên giữa quan chức, bộ trưởng và cả lãnh đạo cấp cao. Khi 15 thành viên họp mặt, RCEP được kỳ vọng sẽ trở thành một nền tảng quan trọng để thảo luận về các vấn đề thương mại và kinh tế.

"Châu Á cần tận dụng RCEP để xây dựng các tiêu chuẩn sản phẩm cho các công nghệ mới như in 3D, trí tuệ nhân tạo, hoặc xây dựng các quy tắc thương mại mới phù hợp với những ngành công nghiệp đang chuyển mình, đặc biệt là trong bối cảnh địa chính

Cẩm Anh