Hội nghị Thượng đỉnh G7 đang diễn ra tại Canada đã đặt ưu tiên cao cho việc xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản mới, giảm phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc.

Tham vọng xây dựng chuỗi cung ứng riêng
Tại hội nghị ở Kananaskis, các lãnh đạo G7 – gồm Mỹ, Canada, Nhật Bản, Đức, Anh, Pháp, Italia và Liên minh châu Âu – đang thống nhất kế hoạch hành động nhằm thúc đẩy các dự án khai thác, chế biến khoáng sản thiết yếu như đất hiếm, gallium, graphite.

Theo bản dự thảo mà Bloomberg tiếp cận, dù không nhắc đích danh Trung Quốc, G7 khẳng định việc tăng đầu tư quy mô lớn là cần thiết để đối phó với các “hành vi phi thị trường” gây rủi ro cho kinh tế toàn cầu.

“Chúng tôi cam kết hợp tác để đẩy mạnh đầu tư vào các dự án khai thác khoáng sản có trách nhiệm, cả trong khối G7 lẫn trên toàn cầu,” dự thảo nêu rõ. Đồng thời, các ngân hàng phát triển đa phương và tổ chức tài chính tư nhân được kêu gọi hỗ trợ bằng các gói tài chính linh hoạt, đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và lao động.

Vì sao G7 hành động quyết liệt?
Đất hiếm vốn là nguyên liệu không thể thiếu cho các ngành công nghệ cao như pin xe điện, radar, chip máy tính, tua-bin gió, nam châm công nghiệp. Và Trung Quốc đang giữ vai trò chi phối khi chiếm gần 90% sản lượng tinh chế đất hiếm toàn cầu.

Theo dữ liệu 2024, Bắc Kinh khai thác khoảng 270.000 tấn đất hiếm – cao gấp sáu lần Mỹ. Dù nhiều quốc gia sở hữu mỏ đất hiếm, phần lớn vẫn phải xuất thô sang Trung Quốc để tinh chế.

Điều này khiến đất hiếm trở thành công cụ gây sức ép trong các cuộc đàm phán thương mại. Mới đây, Trung Quốc đã hạn chế xuất khẩu bảy nguyên tố đất hiếm để đáp trả thuế quan của Mỹ. Đây là bước đi tiếp nối chuỗi động thái siết kiểm soát các kim loại chiến lược như gallium, germanium, graphite, antimony từ năm 2022.

Hậu quả là nhiều tập đoàn lớn buộc phải dừng hoặc gián đoạn sản xuất: Tesla hoãn chế tạo robot Optimus, Ford đóng cửa nhà máy ở Chicago, doanh nghiệp quốc phòng Mỹ lo thiếu linh kiện trọng yếu.

Việc “vũ khí hóa” đất hiếm cũng từng xảy ra: năm 2010, Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản giữa tranh chấp lãnh thổ, buộc Tokyo đẩy mạnh tìm kiếm nguồn cung mới. Tuy vậy, tới nay Nhật vẫn phải nhập 60% đất hiếm từ Trung Quốc.

Hành trình dài phía trước
Mỹ đã khởi động lại một số kế hoạch khôi phục ngành khai khoáng chiến lược, trong đó có việc tái mở mỏ Mountain Pass ở California – mỏ đất hiếm duy nhất của Mỹ. Tuy nhiên, do thiếu công nghệ tinh chế, Mỹ vẫn phải gửi đất hiếm sang Trung Quốc xử lý.

Do đó, sáng kiến của G7 được kỳ vọng sẽ khắc phục điểm yếu này, thông qua tăng cường đầu tư, chia sẻ công nghệ, đồng bộ hóa quy trình cấp phép và thu hút các nguồn vốn quốc tế để nhanh chóng phát triển chuỗi cung ứng đất hiếm mới – đủ sức cạnh tranh với vị thế thống trị hiện nay của Trung Quốc.

Hải Hòa