Mục tiêu chính của Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong bối cảnh thừa cân, béo phì đang gia tăng. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng chưa có cơ sở khoa học chứng minh nước giải khát có đường là nguyên nhân chính của bệnh thừa cân béo phì và tiểu đường.

ban-khoan-viec-danh-thue-tieu-thu-dac-biet-voi-nuoc-giai-khat-co-duong-20241122111935.jpg
Chưa đủ cơ sở khoa học chứng minh nước giải khát có đường là nguyên nhân chính thừa cân béo phì, tiểu đường để lấy căn cứ đánh thuế tiêu thụ đặc biệt.
Trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), đề xuất đưa nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB đang thu hút nhiều ý kiến.

Theo dự thảo mới nhất, nước giải khát có đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam với hàm lượng đường trên 5g/100ml sẽ chịu thuế suất 8% từ năm 2027 và 10% từ năm 2028. Tuy nhiên, cả giới chuyên gia lẫn nhiều đại biểu Quốc hội đều cho rằng chính sách này cần được cân nhắc kỹ lưỡng và phải dựa trên cơ sở khoa học rõ ràng, minh bạch.

Mục tiêu chính của Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt là nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ thừa cân, béo phì đang có xu hướng gia tăng. Tuy nhiên, đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế thiêu thụ đặc biệt đang vấp phải nhiều ý kiến phản biện từ giới chuyên gia và đại biểu Quốc hội. Các ý kiến cho rằng chưa đủ cơ sở khoa học, chưa có bằng chứng thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế đáng tin cậy để khẳng định NGK có đường là nguyên nhân chính gây béo phì, tiểu đường; cũng như chưa có cơ sở vững chắc cho thấy việc đánh thuế sẽ kiểm soát hiệu quả tình trạng này.

Thống kê của Bộ Y tế và Viện Dinh dưỡng quốc gia cho thấy, tỷ lệ trẻ em béo phì ở Việt Nam tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Dù tăng nhanh, nhưng tỷ lệ này vẫn được đánh giá là thấp so với mặt bằng khu vực và thế giới – Việt Nam đứng thứ 200 về béo phì người trưởng thành và thứ 137 về béo phì trẻ em. WHO và Bộ Y tế đều khẳng định, thừa cân, béo phì là kết quả của nhiều yếu tố phối hợp: chế độ ăn thiếu hợp lý, thiếu vận động thể chất, yếu tố di truyền, môi trường sống, thói quen sinh hoạt – chứ không chỉ do tiêu thụ nước giải khát có đường.

2-6340-1393.jpg
Cần có lộ trình phù hợp khi xem xét áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường.
Đáng chú ý, khảo sát của Viện Dinh dưỡng năm 2018 cho thấy học sinh thành thị – nhóm có tỷ lệ béo phì cao hơn lại có mức tiêu thụ nước giải khát thấp hơn học sinh nông thôn. Trong khi đó, hành vi ít vận động, ngồi lâu trước màn hình, thời gian tĩnh tại... lại có mối tương quan rõ rệt hơn với tỷ lệ thừa cân, béo phì. Các số liệu này cho thấy, không có mối liên hệ trực tiếp và duy nhất giữa nước giải khát có đường với tình trạng thừa cân và béo phì.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung – Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình rất băn khoăn trong bối cảnh nền kinh tế đang chịu nhiều áp lực từ bên ngoài và còn nhiều bất ổn ở khu vực tiêu dùng và dịch vụ thì việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường cần phải được cân nhắc thấu đáo và dựa trên các đánh giá toàn diện.

Đại biểu đề nghị cần phải có một nghiên cứu độc lập và có thể kết hợp với các hiệp hội ngành hàng để thực hiện đánh giá tác động toàn diện của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường.

Bà Dung nhấn mạnh, đánh giá khoa học về mối liên hệ giữa tiêu thụ nước giải khát có đường và sức khỏe cộng đồng và kết quả đánh giá nên được công khai để đảm bảo tính minh bạch và tạo sự đồng thuận của xã hội. Đại biểu cũng rất trăn trở về việc chưa có cơ sở khoa học vững chắc để khẳng định rằng nước giải khát có đường là nguyên nhân chính và duy nhất gây ra tình trạng thừa cân, béo phì.

Ngoài ra, việc chỉ áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt lên nhóm nước giải khát đóng gói sẵn có hàm lượng đường trên 5g/100ml có thể gây hiểu nhầm và dẫn đến hành vi tiêu dùng thay thế không mong muốn.

Bên cạnh đó, kinh nghiệm quốc tế cũng không cung cấp đủ bằng chứng thuyết phục cho thấy việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường sẽ kiểm soát hiệu quả thừa cân, béo phì.

Tại các quốc gia như Chile, Mexico, Bỉ – nơi đã áp dụng sắc thuế này tỷ lệ béo phì vẫn tiếp tục tăng. Trong khi đó, các nước như Nhật Bản không áp thuế nước giải khát lại có tỷ lệ béo phì thấp nhất thế giới, nhờ tập trung vào giáo dục dinh dưỡng và thay đổi hành vi.

Một lo ngại khác là việc áp thuế chỉ vào nước giải khát có đường, trong khi không kiểm soát các sản phẩm khác cũng chứa đường ở mức cao (trà sữa, nước mía, chè, bánh kẹo...) sẽ dẫn đến bất bình đẳng trong chính sách và làm méo mó hành vi tiêu dùng. Người tiêu dùng có thể chuyển sang sử dụng đồ uống pha chế tại chỗ vốn không kiểm soát được hàm lượng đường làm giảm hiệu quả kiểm soát calo đầu vào.

Do đó, chuyên gia kiến nghị các cơ quan hoạch định chính sách cần đánh giá toàn diện, thận trọng và có lộ trình phù hợp khi xem xét áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường. Việc điều chỉnh chính sách thuế, nếu có, chỉ nên được triển khai khi đã có đầy đủ bằng chứng khoa học, cơ sở thực tiễn và các nghiên cứu tác động một cách toàn diện, nhằm bảo đảm sự công bằng và hiệu quả.