CBAM – rào cản mới trên con đường xuất khẩu

CBAM được EU đưa vào áp dụng thử nghiệm từ tháng 10/2023, với mục tiêu ngăn chặn hiện tượng “rò rỉ carbon” – tức là việc các doanh nghiệp châu Âu chuyển khâu sản xuất phát thải cao sang các quốc gia khác, làm suy yếu nỗ lực toàn cầu về giảm khí thải nhà kính.

Từ năm 2026, cơ chế này sẽ áp dụng chính thức, buộc các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường EU phải kê khai lượng phát thải carbon trong quá trình sản xuất, và nộp thuế nếu vượt quá mức quy định. Các thị trường lớn khác như Hoa Kỳ cũng đang có động thái tương tự, khiến bài toán phát thải trở thành áp lực mang tính sống còn với doanh nghiệp.

Thách thức không chỉ nằm ở bản thân doanh nghiệp mà bao trùm toàn bộ chuỗi cung ứng – từ nguyên liệu đầu vào đến phân phối – đều phải tích hợp tiêu chuẩn phát thải.

Khi bài toán ESG không còn là lựa chọn

Tại một hội thảo ESG gần đây, các doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng đã nhấn mạnh tính cấp thiết của việc “xanh hóa” hoạt động. Một ví dụ được nêu: một doanh nghiệp gỗ tại Việt Nam đã bị đối tác châu Âu yêu cầu cung cấp báo cáo CBAM – nếu không có sẽ bị từ chối nhập khẩu.

Trong bối cảnh đó, không ít doanh nghiệp lớn của Việt Nam đã chủ động “đi trước một bước” bằng việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững, đạt chứng nhận ESG, tạo môi trường làm việc tích cực, thúc đẩy bình đẳng giới và cắt giảm chất thải công nghiệp.

Chuyển đổi xanh: Từ báo cáo đến hành động thực chất

Nhiều doanh nghiệp niêm yết hiện đã công bố Báo cáo Phát triển bền vững thường niên, minh bạch tỷ lệ giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và hiệu quả kinh doanh.

Đơn cử, GC Food – doanh nghiệp được mệnh danh là “vua nha đam” – ghi nhận sản lượng năm 2024 đạt 28.000 tấn sản phẩm, tăng hơn 27% so với 2023. Đồng thời, doanh nghiệp này giảm tiêu thụ năng lượng tới 12%, tiết kiệm nước sạch 15%, giảm 8% phát thải khí nhà kính, và hơn 60% sản phẩm đã sử dụng vật liệu tái chế hoặc phân hủy sinh học.

GC Food hiện xuất khẩu sang 22 quốc gia, với hơn 80% sản lượng thạch dừa dành cho thị trường quốc tế. Thị phần nha đam của công ty đạt 8% tại Hàn Quốc và 9% tại Nhật Bản – những thị trường vốn có tiêu chuẩn môi trường rất cao.

Dệt may: “Ngạt thở” với tiêu chuẩn nước

Là ngành có kim ngạch xuất khẩu lớn, dệt may cũng đang chịu sức ép không nhỏ từ các tiêu chuẩn môi trường, đặc biệt là về nước thải. Theo ông Vũ Đức Giang – Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam, ngành này xuất khẩu sang 132 thị trường, mỗi nơi có yêu cầu khác nhau, nhưng tiêu chuẩn về xử lý nước luôn là bắt buộc.

Để đáp ứng, nhiều khu công nghiệp và doanh nghiệp đã đầu tư hệ thống thu gom nước mưa và xử lý nước thải đạt chuẩn. Tuy nhiên, báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy mới có 94,1% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước đạt chuẩn, còn ở cụm công nghiệp, tỷ lệ này chỉ là 31,5%. Chi phí đầu tư và vận hành tiếp tục là rào cản lớn.

Bình đẳng giới và môi trường làm việc: Áp lực đến từ... khách hàng

Không chỉ yếu tố môi trường, tiêu chí xã hội – đặc biệt là bình đẳng giới – đang được EU và nhiều đối tác quốc tế đưa vào đánh giá ESG. Trong ngành thâm dụng lao động như dệt may, với 70-80% lao động là nữ nhưng tỷ lệ lãnh đạo nữ chỉ khoảng 30%, đây là khoảng trống lớn cần lấp đầy.

Theo ông Lê Quang Bình – Giám đốc ECUE Việt Nam, đại diện sáng kiến GEARS@VIETNAM, môi trường làm việc hạnh phúc và dung hợp không chỉ là yêu cầu đạo đức mà còn có giá trị kinh tế rõ rệt. Doanh nghiệp có sự đa dạng giới tốt có hiệu suất cao gấp 10 lần, sáng tạo hơn 9 lần và phục vụ khách hàng hiệu quả hơn 5 lần so với nhóm còn lại.

Đặc biệt, thế hệ lao động Gen Z đang chiếm tỷ trọng ngày càng lớn và có hệ giá trị rõ ràng: họ tìm kiếm nơi làm việc tôn trọng, đa dạng và cho phép họ “được là chính mình”. “Nếu môi trường không dung hợp, không tôn trọng, rất khó tuyển dụng người trẻ giỏi”, ông Bình nhấn mạnh.

“Chơi sân lớn, phải theo luật lớn”

CBAM không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt tái cấu trúc, nâng cao năng lực cạnh tranh và tiếp cận sâu hơn với các thị trường phát triển.

Trong cuộc chơi mới, tiêu chuẩn không chỉ là rào cản – mà là tấm vé để bước vào thị trường toàn cầu. Muốn giữ vững vị thế xuất khẩu, doanh nghiệp Việt cần coi ESG là chiến lược lõi chứ không phải hình thức đối phó.

MB