Thế hệ tỷ phú Việt đầu tiên – Những người tự học để làm nên doanh nghiệp huyền thoại

Khi nhìn vào cộng đồng doanh nhân Việt hôm nay — với những khóa đào tạo CEO, các chương trình mentor, quỹ đầu tư khởi nghiệp hay hội đồng cố vấn bài bản — ít ai nhớ rằng chỉ vài thập niên trước, con đường kinh doanh của tư nhân gần như chưa có bản đồ. Những người tiên phong như Phạm Nhật Vượng, Trần Bá Dương, Đặng Lê Nguyên Vũ, Nguyễn Đăng Quang… đã bước đi trong thời kỳ chưa ai dạy cách trở thành doanh nhân. Họ học từ đời sống, từ thị trường, từ sai lầm và từ chính lòng kiên định của mình – để rồi để lại cho thế hệ sau những bài học quý giá không trường lớp nào có thể thay thế.

Những người mở đường – khởi đầu từ con số không

Điểm chung của họ là xuất phát điểm giản dị, hành trình đầy chông gai và không có sẵn khuôn mẫu doanh nghiệp tư nhân nào để học hỏi.

Phạm Nhật Vượng, sinh năm 1968, từng học ngành Kinh tế Địa chất tại Liên Xô. Ông khởi nghiệp ở Ukraine với công ty Technocom năm 1993 – chuyên sản xuất mì ăn liền, bột canh và các sản phẩm thực phẩm tiện dụng. Từ một cơ sở nhỏ, Technocom trở thành doanh nghiệp hàng đầu tại Ukraine, trước khi được bán lại cho Nestlé vào đầu những năm 2000. Sau đó, ông Vượng trở về Việt Nam, khởi dựng Vincom, Vinpearl và sau này là Vingroup – tập đoàn đa ngành mang tầm quốc tế.

Đặng Lê Nguyên Vũ, sinh năm 1971 tại Khánh Hòa, khởi nghiệp từ vài mét vuông xưởng rang xay cà phê nhỏ bé. Năm 1996, ông thành lập Trung Nguyên, từ đó phát triển thương hiệu cà phê Việt mang khát vọng toàn cầu, tạo nên bước ngoặt với G7 và hệ thống quán Trung Nguyên Legend nổi tiếng.

Nguyễn Đăng Quang, sinh năm 1963 (Quảng Trị), từng học tập tại Nga và Belarus. Ông khởi đầu bằng việc bán mì ăn liền cho người Việt tại Nga, rồi lập nhà máy sản xuất thực phẩm. Trở về Việt Nam, ông xây dựng Masan – một trong những tập đoàn tiêu dùng hàng đầu với các sản phẩm quen thuộc như nước mắm, tương, xúc xích và chuỗi bán lẻ lớn.

Trần Bá Dương, sinh năm 1960 tại Huế, tốt nghiệp ngành cơ khí Trường Đại học Bách khoa TP.HCM. Từ kỹ sư sửa chữa ô tô, ông sáng lập Thaco năm 1997, biến doanh nghiệp thành tập đoàn đa ngành hoạt động trong ô tô, cơ khí, nông nghiệp, logistics và bất động sản.

Tất cả họ đều đi lên từ con số không, trong thời kỳ thị trường còn sơ khai, cơ chế chưa hoàn thiện và tư nhân chưa có vị thế rõ ràng.

Bài học thứ nhất: Dám liều khi mọi thứ chưa chắc chắn

Họ liều lĩnh, nhưng đó là sự liều có tính toán – dựa trên quan sát thị trường và niềm tin mãnh liệt vào bản thân.

Khi thành lập Technocom, Phạm Nhật Vượng chọn đúng thời điểm Ukraine vừa trải qua biến động sau khi Liên Xô tan rã – người dân thiếu thốn hàng hóa, mì ăn liền trở thành nhu yếu phẩm. Ông vay mượn tiền bạn bè và ngân hàng, chấp nhận rủi ro lớn để mở rộng sản xuất.

Nguyễn Đăng Quang cũng bắt đầu bằng việc bán mì gói, tương ớt cho người Việt ở Nga – một thị trường ngách nhưng tiềm năng. Từ đó, ông mở nhà máy, rồi từng bước phát triển Masan, được truyền thông gọi là “người dạy người Nga ăn mì gói và tương ớt Việt”.

Trần Bá Dương chọn lĩnh vực ô tô – một ngành cực kỳ khó với yêu cầu vốn, công nghệ và chính sách phức tạp. Khi Thaco ra đời, thị trường xe hơi trong nước còn nhỏ bé, người tiêu dùng nghi ngờ hàng Việt. Nhưng ông vẫn dấn thân, hợp tác với đối tác quốc tế và mở rộng quy mô.

Đặng Lê Nguyên Vũ chọn cà phê – sản phẩm quen thuộc nhưng đầy thách thức khi muốn vươn ra thế giới. Ông phát triển thương hiệu Trung Nguyên, rồi G7 hòa tan, đưa hình ảnh cà phê Việt Nam đến nhiều quốc gia.

Từ đó, ta thấy: “liều” là yếu tố mở đường cho thành công – vì nếu chỉ chờ đợi an toàn, cơ hội sẽ trôi qua.

Bài học thứ hai: Tự học – tự mày mò – tự thích nghi

Thời kỳ ấy chưa có trường dạy quản trị hiện đại, marketing hay khởi nghiệp. Họ học qua trải nghiệm thực tế, qua từng thất bại.

Phạm Nhật Vượng học được cách vận hành nhà máy, quản trị chuỗi cung ứng và xuất khẩu trong môi trường thiếu thốn. Khi về Việt Nam, ông tiếp tục học trong lĩnh vực bất động sản, du lịch, khách sạn – mỗi ngành lại đòi hỏi tư duy mới.

Nguyễn Đăng Quang tự mày mò quy trình sản xuất, nắm vững chuỗi nguyên liệu và thị hiếu người tiêu dùng. Từ mì gói, ông mở rộng sang thực phẩm, đồ uống và chuỗi bán lẻ – xây dựng hệ sinh thái tiêu dùng Việt.

Trần Bá Dương là kỹ sư cơ khí nên học từ công việc thực tế. Ông tiếp cận công nghệ ô tô thế giới, mở rộng sản xuất trong nước, rồi chuyển hướng sang nông nghiệp tuần hoàn, cơ khí hỗ trợ, logistics…

Đặng Lê Nguyên Vũ học cách xây dựng thương hiệu, quản lý chuỗi quán, mở rộng xuất khẩu. Từng giai đoạn phát triển Trung Nguyên đều là một lần thử – và ông liên tục thích nghi với thị hiếu thay đổi.

Từ đó rút ra rằng: kiến thức thực tiễn và khả năng thích nghi nhanh chính là trường học quý giá nhất của doanh nhân.

Bài học thứ ba: Khát vọng phụng sự và để lại giá trị

Điều làm họ khác biệt với người chỉ làm giàu đơn thuần là khát vọng tạo dựng giá trị cho đất nước và cộng đồng.

Phạm Nhật Vượng không dừng ở bất động sản hay nghỉ dưỡng, mà muốn xây dựng hệ sinh thái công nghiệp – công nghệ – dịch vụ, góp phần thay đổi diện mạo đô thị và đời sống Việt Nam.

Đặng Lê Nguyên Vũ mong muốn đưa “cà phê Việt” trở thành biểu tượng văn hóa thế giới, giống như “trà đạo Nhật Bản”.

Nguyễn Đăng Quang hướng Masan trở thành tập đoàn tiêu dùng nội địa mạnh, để người Việt có sản phẩm chất lượng từ chính thương hiệu Việt.

Trần Bá Dương mở rộng sang nông nghiệp, cơ khí, logistics – không chỉ để sinh lợi mà còn tạo việc làm, phát triển hạ tầng vùng, thúc đẩy ngành phụ trợ trong nước.

Họ chứng minh rằng lợi nhuận là kết quả của giá trị phụng sự, chứ không phải mục tiêu duy nhất.

Bài học thứ tư: Giữ bản lĩnh qua khủng hoảng

Không ai tránh khỏi khó khăn – nhưng họ đã vượt qua bằng bản lĩnh và tầm nhìn.

Thaco Agri từng thua lỗ kéo dài, nhưng đến năm 2023 đã có lãi hơn 41,5 tỷ đồng – minh chứng cho sự kiên định của Trần Bá Dương.

Phạm Nhật Vượng từng đối mặt thiếu vốn, thiếu nguyên liệu khi lập Technocom, và sau này là rủi ro khi mở các dự án bất động sản lớn. Nhưng ông vẫn tiến lên và biến Vingroup thành biểu tượng đổi mới của Việt Nam.

Đặng Lê Nguyên Vũ hiểu rõ rủi ro khi mở quán cà phê ở nước ngoài – đa phần lỗ nặng. Nhưng ông vẫn kiên định theo đuổi giấc mơ “cà phê Việt toàn cầu”.

Nguyễn Đăng Quang đối mặt cạnh tranh khốc liệt và biến động chi phí, nhưng Masan vẫn đạt mục tiêu doanh thu 2025 khoảng 33.500–35.500 tỷ đồng – mức cao nhất lịch sử tập đoàn.

Bản lĩnh, với họ, không phải là không sợ, mà là tiếp tục hành động dù sợ.

Di sản của thế hệ “không được dạy làm doanh nhân”

Họ không chỉ làm giàu cho bản thân, mà còn thay đổi cấu trúc nền kinh tế Việt Nam:

• Xây nền kinh tế tư nhân vững mạnh, tạo thương hiệu Việt được tin dùng.

• Thúc đẩy chính sách và thể chế – khi họ thành công, tiếng nói của họ góp phần hoàn thiện luật doanh nghiệp, bảo vệ sở hữu và hỗ trợ sản xuất trong nước.

• Truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ – bằng chính câu chuyện đời thực: từ mì gói, quán cà phê, xưởng cơ khí… đến những đế chế hàng tỷ USD.

• Thay đổi ngành hàng và hành vi tiêu dùng – xây dựng chuỗi sản xuất, phân phối, bán lẻ, tạo hàng triệu việc làm.

Những người như Phạm Nhật Vượng, Trần Bá Dương, Đặng Lê Nguyên Vũ, Nguyễn Đăng Quang đã khẳng định: không cần ai dạy, vẫn có thể trở thành doanh nhân – nếu có đủ ý chí, lòng kiên trì, tinh thần học hỏi và khát vọng cống hiến.

Ngày Doanh nhân Việt Nam là dịp để tri ân những con người dấn thân, chịu thất bại, học từ đời sống và biến thử thách thành bài học.
Những giá trị mà họ để lại – dám liều, biết học, biết thích nghi, khát vọng phụng sự và giữ vững bản lĩnh – vẫn sẽ mãi là kim chỉ nam cho các thế hệ doanh nhân Việt sau này.

MY