Theo VCCI, mạng xã hội chủ yếu cung cấp dịch vụ kết nối giữa người dùng, không trực tiếp tham gia khâu đặt hàng, thanh toán hay vận chuyển. Vì vậy, không thể áp đặt cùng một hệ thống nghĩa vụ như với các sàn TMĐT chuyên nghiệp. VCCI kiến nghị dự thảo luật cần định nghĩa lại: chỉ những nền tảng thực sự tham gia vào giao dịch và thu phí, hoa hồng mới được coi là sàn TMĐT; trong khi đó, mạng xã hội chỉ nên phải thực hiện nghĩa vụ phù hợp với tính năng vốn có. Đồng thời, thay vì tiền kiểm, nên chuyển sang cơ chế hậu kiểm – giám sát, xử lý vi phạm sau khi hoạt động diễn ra, giúp giảm gánh nặng thủ tục và tập trung vào việc xử lý thực tế.
Luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN – bày tỏ sự đồng tình khi cho rằng việc áp dụng chung một khung pháp lý cho hai mô hình có bản chất khác nhau sẽ vô hình trung đặt gánh nặng không đáng có lên người bán nhỏ. Ông nhấn mạnh, mạng xã hội chỉ là nơi tạo không gian giao tiếp và tự do giao dịch, không thể buộc phải gánh toàn bộ nghĩa vụ như một sàn TMĐT. Nếu cứng nhắc coi các hoạt động như livestream bán hàng là kinh doanh chính danh đầy đủ nghĩa vụ, sẽ tạo rào cản khiến người bán nhỏ khó tồn tại trên kênh chính thức. Theo ông, quản lý bằng hậu kiểm sẽ vừa khuyến khích sáng tạo, vừa kiểm soát hiệu quả các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần bổ sung cơ chế bảo vệ quyền lợi người bán nhỏ như quyền tiếp cận dữ liệu, quyền thương lượng và quyền khiếu nại khi bị nền tảng áp đặt chính sách bất lợi.
Mạng xã hội bùng nổ bán hàng nhưng luật chưa theo kịp, đòi hỏi khung pháp lý minh bạch để bảo vệ người bán nhỏ và thúc đẩy kinh tế số. Ảnh minh hoạ
Luật sư Nguyễn Thành Luân – Giám đốc Công ty Luật Hà Việt – cũng nhấn mạnh tính công bằng cạnh tranh và minh bạch dữ liệu. Theo ông, các sàn TMĐT lớn hiện nắm trong tay dữ liệu khổng lồ và công cụ hỗ trợ bán hàng tối ưu, trong khi người bán nhỏ hầu như không có quyền thương lượng. Nếu luật không điều chỉnh kịp thời, khoảng cách này sẽ càng nới rộng, dẫn đến tình trạng phụ thuộc. Ông đề xuất ngoài việc phân định rõ ràng giữa mạng xã hội và sàn TMĐT, pháp luật cần xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch giữa ba bên: người bán – nền tảng – người tiêu dùng, qua đó khuyến khích hoạt động kinh doanh chính danh, hạn chế trốn thuế và đảm bảo quyền lợi các bên.
Không chỉ vậy, luật sư Luân còn lưu ý rằng khung pháp lý mới cần có tính ổn định, dự báo trước được, để doanh nghiệp và cá nhân yên tâm đầu tư lâu dài. Nhà nước cũng nên song hành với các chính sách hỗ trợ như cắt giảm thủ tục hành chính, cung cấp đào tạo kiến thức pháp luật TMĐT, bảo vệ dữ liệu người dùng nhằm giúp người bán nhỏ tự tin kinh doanh minh bạch.
Nhiều chuyên gia đồng quan điểm rằng việc phân định rõ giữa mạng xã hội và sàn TMĐT, cùng với thiết lập cơ chế bảo vệ người bán nhỏ, sẽ tạo môi trường cạnh tranh công bằng, giảm tình trạng bán hàng “chui” và hạn chế sự lạm dụng vị thế độc quyền dữ liệu từ các nền tảng lớn. Một khung pháp lý minh bạch, linh hoạt không chỉ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, tạo nền tảng cho kinh tế số phát triển bền vững.
Quản lý đúng bản chất để thúc đẩy sáng tạo, giảm gánh nặng thủ tục và bảo vệ hàng triệu người bán nhỏ chính là chìa khóa để thương mại trên mạng xã hội cất cánh, góp phần đưa nền kinh tế số Việt Nam bứt phá mạnh mẽ trong thời gian tới.
KD