Trong khi toàn cầu liên tục tập trung vào các cuộc chiến thuế quan và làn sóng bảo hộ gia tăng do chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi mào thì các nhà phân tích cho rằng chính các rào cản phi thuế quan mới đang âm thầm bóp nghẹt thương mại nội khối Đông Nam Á.

Theo ông Arief Ramayandi, nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Ngân hàng Phát triển châu Á (ADBI) cho biết, một rào cản phi thuế quan chủ yếu đang cản trở tiến trình hội nhập thương mại sâu rộng hơn trong khu vực ASEAN chính là sự khác biệt giữa các tiêu chuẩn quốc gia, đặc biệt trong các lĩnh vực như kiểm định và chứng nhận.

“Những rào cản này càng trở nên phức tạp hơn do các biện pháp như cấp phép nhập khẩu, hạn ngạch, quy trình hải quan rườm rà và quy định về tỷ lệ nội địa hóa,” chuyên gia này chia sẻ với Business Times.

Ông Ramayandi cho rằng giải pháp nằm ở việc tăng cường hài hòa hóa các tiêu chuẩn và quy trình chứng nhận, đồng thời có thể cần thiết lập một cơ chế độc lập để giám sát và xử lý hiệu quả hơn các thực tiễn liên quan đến rào cản phi thuế quan.

Nhóm chuyên gia kinh tế cấp cao phụ trách khu vực châu Á mới nổi của Natixis cũng lưu ý rằng việc tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dịch chuyển lao động, cũng như cải thiện kết nối và hạ tầng vượt ra ngoài khu vực Đông Nam Á là những yếu tố then chốt để thúc đẩy hội nhập khu vực sâu rộng hơn.

Giữa bối cảnh toàn cầu đang có xu hướng chuyển dịch khỏi nền kinh tế tiêu dùng lớn nhất thế giới để hướng đến các nền kinh tế thay thế và các hiệp định khu vực, Đông Nam Á đã tự định vị bằng cách liên tục kêu gọi đoàn kết và phối hợp hành động nhằm thúc đẩy thương mại nội khối sâu rộng hơn.

Đáng chú ý, thương mại nội khối ASEAN hiện chỉ chiếm khoảng 1/5 tổng kim ngạch thương mại của khối gồm 10 thành viên, một con số khá khiêm tốn so với tỷ trọng thương mại nội khối của Liên minh châu Âu (EU).

Ông Stephen Olson, nghiên cứu viên cao cấp thỉnh giảng tại Viện ISEAS – Yusof Ishak cho biết với mức thuế nội khối hiện đã rất thấp, việc cắt giảm thêm khó có thể tạo ra sự thay đổi mang tính đột phá.

Chuyên gia này giải thích rằng các mức thuế còn lại chủ yếu phản ánh nhu cầu của một số quốc gia thành viên ASEAN trong việc duy trì một mức độ bảo hộ nhất định cho các ngành công nghiệp then chốt, vì lý do kinh tế, chiến lược hoặc xã hội.

Ngày 25/5, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN tổ chức ở Kuala Lumpur, khối này đã kết thúc đàm phán về thỏa thuận sửa đổi liên quan đến thương mại hàng hóa vốn được xem là nền tảng của khuôn khổ hội nhập kinh tế ASEAN.

Việc hoàn tất nâng cấp thỏa thuận này gửi đi tín hiệu tích cực rằng ASEAN vẫn cam kết mạnh mẽ với hệ thống thương mại đa phương cởi mở và dựa trên luật lệ nền tảng đã hỗ trợ tốt cho tăng trưởng khu vực trong suốt những năm qua.

Hai chuyên gia kinh tế cấp cao Radhika Rao và Chua Han Teng từ DBS Group Research nhận định, xét về trung hạn, khu vực cần tạo ra đủ nhu cầu nội địa để tận dụng các dòng chảy thương mại và đầu tư trong khu vực, đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc vào các thị trường ngoài khu vực.

Tuy nhiên, theo góc nhìn của ông Arief Ramayandi, Thỏa thuận Thương mại Hàng hóa ASEAN dường như không phải là công cụ hiệu quả để thúc đẩy khối lượng thương mại nội khối, vốn đã duy trì ở mức tương đối ổn định, nếu không nói là có xu hướng giảm kể từ năm 2010.

Ông Ramayandi lưu ý rằng thỏa thuận nâng cấp lần này sẽ tập trung giải quyết các vấn đề như rào cản phi thuế quan, thương mại số, thương mại xanh và khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng mặc dù nghe có vẻ đầy hứa hẹn, nhưng hiệu quả thực sự trong việc gia tăng khối lượng thương mại vẫn còn là điều chưa thể khẳng định.

“Các rào cản phi thuế quan có vai trò quan trọng hơn nhiều, và vẫn còn phải chờ xem liệu thỏa thuận sửa đổi có đủ sức mạnh để đạt được tiến triển thực chất trong lĩnh vực này hay không,” ông Olson của Viện ISEAS – Yusof Ishak nhận định.

Cẩm Anh