Giáo sư Vũ Hà Văn – Chủ tịch kiêm Nhà sáng lập, Tiến sĩ Dương Ngọc Cường – Tổng Giám đốc, và Tiến sĩ Võ Sỹ Nam – Giám đốc Khoa học & Công nghệ, đồng sáng lập GeneStory, đã có cuộc trao đổi đầy cảm xúc về “Ngân hàng ADN liệt sĩ” và các dự án xã hội khác do GeneStory thực hiện, với mục tiêu cốt lõi: làm chủ công nghệ lõi để cải thiện chất lượng sống cho người Việt.
"Tôi không quên ánh mắt rạng rỡ của mẹ khi hay tin có thể tìm được con trở về"
Theo GS. Vũ Hà Văn, cả nước có hơn 1 triệu liệt sĩ, trong đó khoảng 300.000 ngôi mộ chưa xác định được danh tính. Trong nhiều năm qua, việc xác minh chủ yếu dựa vào đồng đội, hoặc các phương pháp không chính thống như ngoại cảm, nên hiệu quả thấp và mất nhiều thời gian. Với tốc độ hiện tại, việc xác định hết danh tính sẽ vượt quá sức chịu đựng của các gia đình.
GeneStory xác định rằng áp dụng công nghệ giải mã gen là hướng đi khả thi và cấp thiết, khi thời gian đang trở thành một trở ngại lớn.
Việc thu thập mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ do GeneStory đảm nhiệm, còn mẫu từ hài cốt liệt sĩ do Bộ Quốc phòng và Bộ Công an thực hiện. Việc lấy mẫu thân nhân rất khó khăn bởi nhiều người đã mất hoặc tuổi cao, nguy cơ mất dấu rất lớn nếu chậm trễ.
Trong chưa đầy 1 năm, GeneStory đã thu được hơn 51.000 mẫu. Riêng tại Hà Nam và Thanh Hóa, quá trình thu mẫu và giám định đã hoàn tất. Đã có 16 trường hợp được xác định danh tính và chuẩn bị đưa về với gia đình. Con số này được kỳ vọng sẽ tăng nhanh khi hai phần công việc được triển khai đồng bộ.
Làm việc xuyên ngày đêm để kịp thời gian
TS. Dương Ngọc Cường cho biết, do độ tuổi cao của các Mẹ Việt Nam Anh hùng, dự án này không được phép chậm trễ. Đội ngũ GeneStory làm việc liên tục gần như không nghỉ, chỉ chợp mắt vài tiếng mỗi ngày.
Sau khi hoàn tất việc lấy mẫu từ các mẹ, GeneStory tiếp tục mở rộng sang thu mẫu từ các thân nhân trực hệ khác trong dòng mẹ.
Một trong những kỷ niệm đáng nhớ là trường hợp tại Quảng Ninh, nơi một mẹ hơn 100 tuổi dù sức khỏe rất yếu, nhưng đã tỉnh táo trò chuyện khi biết lý do đến lấy mẫu là để tìm con trai liệt sĩ. Chiều hôm đó, mẹ qua đời. Sự kiện đó để lại xúc động sâu sắc và củng cố quyết tâm hoàn thành dự án trọn vẹn.
“Người Việt làm chủ công nghệ lõi vì người Việt”
Việc xác định được danh tính 16 liệt sĩ là kết quả bước đầu, nhưng mang ý nghĩa lớn về tri ân và công nghệ, theo GS. Vũ Hà Văn. Ông cho biết, đây là tiền đề để phát triển y học dự phòng tại Việt Nam. Dữ liệu di truyền từ thân nhân liệt sĩ trải dài khắp cả nước có thể hỗ trợ xây dựng các chiến lược y tế cộng đồng chính xác hơn, phù hợp với đặc điểm gen người Việt.
Dự án "Thuốc đúng cho em", từng đoạt giải Ý tưởng vì cộng đồng năm 2023, cũng nằm trong mục tiêu này. Dự án đã giải mã gen cho khoảng 6.000 trẻ bị động kinh, và đang được mở rộng cả về quy mô và nhóm bệnh nhân. GeneStory cũng đang triển khai thêm các chương trình “thuốc đúng” cho các bệnh lý phổ biến như tim mạch, ung thư, gút…
TS. Võ Sỹ Nam cho biết, các phác đồ điều trị cá nhân hóa dựa trên giải mã gen sẽ giúp tăng hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ, hướng tới một nền y tế chính xác hơn.
Tầm nhìn 5–10 năm: Dữ liệu gen phục vụ quốc gia
GS. Vũ Hà Văn đặt mục tiêu hoàn thành chương trình giải mã ADN liệt sĩ, đồng thời phát triển công nghệ lõi phục vụ cho sức khỏe người Việt.
Ông nhấn mạnh: nếu chỉ dựa vào công nghệ nhập khẩu, chi phí sẽ cao và không phù hợp với gen người Việt. Việc chủ động phát triển công nghệ gen trong nước sẽ giúp giảm chi phí, nâng cao hiệu quả điều trị, và có thể tích hợp vào hệ thống y tế quốc gia để phục vụ công tác lập kế hoạch và chính sách y tế hiệu quả hơn.
GeneStory – doanh nghiệp xã hội tiên phong
Dự án “Thuốc đúng cho em” và các hoạt động của GeneStory là ví dụ điển hình về doanh nghiệp tạo tác động xã hội, được phân tích trong ấn phẩm Human Legacies – Dấu ấn tiên phong, cuốn cẩm nang đầu tiên dành cho những người hoạt động cộng đồng tại Việt Nam.
Với khát vọng và hành động cụ thể, GeneStory đang từng bước hiện thực hóa giấc mơ đưa công nghệ lõi Việt Nam vào phục vụ người Việt – vừa để tri ân quá khứ, vừa để chăm sóc tốt hơn cho tương lai.
HD